Het grote spouwmes vraagstuk van de GereedschapPro invalzagentest

CE keurmerk en de Nederlandse Arbeidsinspectie 

Om een handcirkelzaagmachine in Europa op de markt te mogen brengen moet die machine een CE keurmerk hebben. Om dat te krijgen moet de machine veilig zijn. Er zijn normen voor wat veilig is en wat niet, voldoet de machine daaraan en heb je alle testen en al het papierwerk afdoende verzorgd, dan krijg je een CE keurmerk. Zo simpel is dat. Maar het is wel een hoop werk en de vereisten liegen er niet om.


De veiligheidseisen die in Europa gelden voor invalcirkelzagen staan in de EN 60745-2-5 norm. Die kan je voor een paar honderd euro kopen of gratis raadplegen in het Engels op:
 klik hier


Als je dat doet, zoek dan op riving knive, dat is het Engels voor spouwmes. En als je dan toch op internet aan het zoeken bent: ‘Spaltkeil’ is het Duitse woord voor spouwmes. Als je alle stukken op de verschillende Duitse internetfora over de ‘Spaltkeil’ wilt lezen dan ben je heel wat uren bezig. Ook in Duitsland is dit een onderwerp van gesprek.
Er zijn een aantal veiligheidsvereisten aan een handcirkelzaag die goed zijn om te kennen. Er zijn er natuurlijk een heel aantal die te maken hebben met elektrische isolatie, met afscherming van het zaagblad enzo. Die zijn allemaal tamelijk voor de hand liggend. Er is een drietal vereisten waar we voor de GereedschapPro invalzagentest expliciet bij stil willen staan. Niet in het minst omdat er rond het onderwerp ‘spouwmes’ nogal wat wilde verhalen de ronde doen, verhalen die jouw keuze voor een handcirkelzaag mogelijk kunnen beïnvloeden. Dat verwachten wij als testers en dat denken de fabrikanten klaarblijkelijk ook. Er zijn rechtszaken over gevoerd en het laatste woord is er voorlopig nog niet over gezegd, zo blijkt ook uit rondvraag bij de fabrikanten. 


Maar eerst een stukje geschiedenis 

Het grote verschil tussen een handzaag en een elektrische zaag is dat je niet alle energie zelf hoeft op te brengen maar dat de elektrische energie je fors helpt. Bij een handzaag moet je de kracht en de controle leveren, bij een elektrische zaag bijna alleen nog maar de controle. Voor beide zagen heb je kundigheid nodig: je moet weten hoe je de zaag moet gebruiken en je moet dat ook kunnen om op veilige wijze een mooi resultaat te bereiken. Voor een handzaag snapt iedereen dat. Voor een elektrische zaag wordt het nog wel eens onderschat. Helaas (voor jezelf vooral).

De voordelen van een elektrische zaag zijn duidelijk. Daar gaan we nu niet verder op in. Een elektrische zaag heeft echter ook een groot nadeel, en dat zit ‘m in de vrijkomende energie. Zolang je aan het zagen bent en alles gaat goed, is het fijn als er veel energie vrij komt, want dat maakt het werk licht. Maar wanneer het fout gaat, dan kan die energie zich ineens tegen je keren. Werkt het hout en knijpt het hout het zaagblad van achteren vast (of raak je een diep verborgen spaanplaatschroef), dan ineens richt de elektrische energie zich op het lanceren van de zaag uit het hout. En dat willen we niet.




Het vaste spouwmes


De eerste beveiliging die hierop is bedacht is een vast spouwmes. Maar die moet smaller zijn dan de tanden van de zaag, anders loopt het spouwmes vast. Dus 100% beveiliging tegen klemmen is het niet, maar het beperkt het effect van klemmen wel. Nadeel van een vast spouwmes is dat het blijkbaar vaak in de weg zit. Dat blijkt uit het keiharde feit dat het in de praktijk vaak gedemonteerd wordt. Dat mag niet, want dat is het demonteren van een veiligheidsvoorziening.




Het verende spouwmes


Dit ongemak hebben de fabrikanten zich aangetrokken. Naar wij hebben begrepen is Mafell met de ‘Flipkeil’ als eerste op de markt gekomen met een verend spouwmes op invalzagen. Succes heeft vele vaders, maar het doet er eigenlijk ook niet zo toe wie dit bedacht heeft. Feit is dat een verend spouwmes een aantal nadelen wegneemt. Het belangrijkste voordeel is wel dat je met een verend spouwmes invalzaagsneden kunt maken zonder het spouwmes te hoeven demonteren. Inmiddels hebben alle topmerken wel verende spouwmessen.




Het uitrichthulp-spouwmes


Volgende stap in de ontwikkeling is een verend spouwmes dat eerder invalt dan de zaag. Daarmee kan je de zaag gemakkelijker positioneren in een al gemaakte zaagsnede – dat is het idee. Door dat spouwmes iets meer body te geven (breder te maken), kan je de zaag aardig uitrichten in een bestaande zaagsnede. Maar dat kan natuurlijk ook door de zaag, zonder de motor aan te zetten, met het zaagblad in te laten vallen in een bestaande zaagsnede.




Supersnelle schakelelektronica


Meest recente stap is naar ons idee de beste tot nu toe. Het gevaar van het inklemmen zit ‘m in de energie van de motor die zich ineens tegen je keert. We leven in een tijd van enorme ontwikkelingen op het vlak van de elektronica. Elektronische schakelingen worden steeds sneller en effectiever. Zonder die ontwikkelingen geen smart phones en tablet computers. De regelelektronica van elektromotoren maakt een soortgelijke ontwikkeling door, maar die springt veel minder in het oog. Het is haast jammer dat je aan de buitenkant niet kunt zien hoe veel beter de hedendaagse elektronische beveiliging van elektromotoren kan zijn. Invalzagen van het topsegment hebben nu regelelektronica die het gevaar van het lanceren van de zaag aan de bron aanpakken: deze zagen schakelen razendsnel de motor uit bij een piek in de belasting die voorafgaat aan een potentiële lancering. Kijk, en dat willen we nou precies: dat de motor voor ons in een split second gestopt wordt – maar alleen als dat echt nodig is. Dat is de beste beveiliging die je je voor kunt stellen – met uitzondering van het überhaupt niet gaan zagen. 


Eigen ervaringen met regelelektronica op invalzagen

 Ik heb de ontwikkeling van de regelelektronica over de jaren zelf bewust meegemaakt, puur eigen ervaringen. Mijn eerste invalcirkelzaag was de opa van de huidige TS55REBQ. Vast spouwmes, oude regelelektronica. Mooie machine met een mooi doortrekvermogen. Mijn volgende invalzaag was een Festool TS55EBQ. Vanaf dat moment kon ik mijn andere zaag onder de Festool Basis 1A trekzaagtafel gemonteerd laten zitten. Maar als ik een balk wilde schulpen, zeker als het tuinhout was, dan gebruikte ik daarvoor mijn eerste (oude) Festool. De regelelektronica van nieuwere TS55EBQ greep namelijk al na bijvoorbeeld een meter schulpen in. Dan wilde de zaag alleen nog maar zachtjes ronddraaien om de motor te koelen en ik kon even verplicht met pauze… De oude Festool zette dan wel door, maar werd dan ook wel warmer dan misschien goed was.

Sinds kort heb ik ook een Mafell MT55cc. Dat kwam eigenlijk vooral omdat ik me tijdens mijn deelname grote cirkelzaagtest van Sander me ‘met eigen handen’ heb laten overtuigen. Bovendien was het verhaal over de zaag van de mensen van Mafell op de beursen die ik bezocht fascinerend en gewoon goed. Mijn eigen ervaringen van de afgelopen maanden met die zaag zijn ronduit goed. Allereerst de vele handige en degelijke details. Dit is echt dé top machine wat betreft de handige details die zich in de praktijk bewijzen. Ander, ook erg prettig verschil, zit in de motor. De Mafell heeft een overtuigend groot doortrekvermogen (‘capaciteitsreserve’) en komt daarmee zonder probleem op volle diepte schulpend aan het einde van mijn tuinhouten balken. En als het mis gaat, ook dat heb ik meegemaakt, zie verderop, dan schakelt de zaag allereerst in een split second uit, om daarna meteen weer verdere te kunnen als jij dat wil. Knop loslaten en weer indrukken en hij gaat weer. Direct.

Tot zover de geschiedenis, terug naar de feiten van de test en de eisen die er gesteld worden. 


De gestelde eisen en feiten

 1e eis: de terugtrek eis
De eerste veiligheidseis is dat het zaagblad snel (bij meer moet dat niet minder zijn? dan 210mm diamater zaagblad binnen 0,3 seconde) automatisch in de behuizing terug wordt getrokken als de zaag wordt losgelaten. Die eis komt uit de EN 60745-2-5: 17.101.1. Voor zagen zonder spouwmes wordt daar nog eens aan toegevoegd (in appendix BB van de norm) dat de zaag dat ook moet blijven doen wanneer je je hem twee keer van een meter hoogte op beton hebt laten stuiteren. Een keer op elke zijde. Ai… dat doet pijn.

Dit terugschieten van de zaag in de behuizing lijkt niet te moeilijk - er moeten een degelijke as op de machine zitten waar de zaag omheen kantelt en een sterke veer in die de zaag snel genoeg terug trekt in de behuizing. En dat moet het ook bij minder net gebruik goed blijven doen. Bij alle geteste zagen kan je snel zien en voelen dat er geen twijfel is over het voldoen aan deze eis.

Mafell vermeldde ons dat ze deze test 50.000 keer hebben uitgevoerd met een enkele MT55cc. Dat zal 50.000 keer de terugschiettest zijn geweest, niet 50.000 keer de valtest die daaraan vooraf moet gaan. Want 50.000 keer je zaag laten stuiteren op beton van 1m hoogte, dat is niet reëel.

Ook de andere geteste merken zullen deze test vaak hebben uitgevoerd. Ze zijn allemaal CE goedgekeurd en daarvoor moet je je testen vaker dan eens uitvoeren.




2e eis: slipkoppeling tussen motor en zaagblad


Een tweede veiligheidsvereiste is dat de zaag bij het raken van bv een vergeten dikke spaanplaatschroef of een dikke spijker niet gelanceerd wordt. Als de zaag vol in zo een stukje staal hakt, dan kan het zaagblad ineens tot stilstand komen te staan. De motor heeft daar problemen mee, die stopt niet zomaar, met als gevolg dat de zaagmachine uit het hout zou kunnen worden geslagen. Daar moet een beveiliging voor aangebracht zijn. Daarom is bij alle zagen het zaagblad niet star aan de as bevestigd maar met een klemkoppeling. Die slipt een stukje door als het blad ineens tot stilstand komt. Dat helpt om te voorkomen dat de zaag gelanceerd zou worden. Alle geteste zagen hebben uiteraard deze veiligheidsvoorziening. Maar wat ook hier het belangrijkste is, is dat je de zaag goed vast houdt en je kop er goed bij hebt.

Over deze twee eerste veiligheidseisen is geen gedoe, alle machines voldoen daar zonder twijfel aan. Maar voor de derde veiligheidseis ligt dat volgens sommigen anders.




3e eis: kickback beveiliging


Deze 3e eis stelt dat de zaag ook veilig moet zijn als het zaagblad door werking van het hout ingeklemd raakt. Hout is een levend materiaal, dat is het mooie ervan. Levend materiaal werkt - en dat betekent dat je zaagblad vast kan komen te zitten. Om dat risico te beperken zijn allereerst de tanden van het zaagblad iets breder dan het blad zelf. Als er iets ingeklemd zou kunnen worden, dan zijn het de tanden en niet het blad en dat scheelt enorm veel. Scheelt ook een hoop in de warmte ontwikkeling. Maar goed, als de tanden vast zouden komen te zitten, ook dan moet de zaag ook veilig zijn.

Een spouwmes is een bekende beveiliging om te voorkomen dat een zaagblad klemvast komt te zitten door werkend hout. Een spouwmes moet volgens de normen smaller zijn dan de tanden van de zaag (logisch, anders loopt je werkstuk vast op het spouwmes) maar breder dan het lijf van het zaagblad. Dit betekent dus dat als je een dikker of dunner zaagblad in je zaagmachine met spouwmes monteert (bijvoorbeeld in je zaagtafel) of een zaag met een andere diameter, dat je dan dus ook een dikker of een dunner of groter of kleiner spouwmes moet monteren. Oei – die moet je dan wel zien te vinden… Die worden niet standaard meegeleverd als ze überhaupt te krijgen zijn.

Dan is het eigenlijk effectiever, handiger en vooral ook veiliger om met snelle regelelektronica de motor heel snel uit te schakelen. Dat doen alle nieuwe invalcirkelzagen dan ook, of ze nou wel of niet een spouwmes hebben. Dat hebben we voor de Mafell getest – daar hebben we het bij gelaten want die test was ons een beetje te spannend om te herhalen. Hoe de andere zagen zichzelf uitschakelen weten we dus niet. Maar de Mafell doet het zoals beloofd wordt, dat hebben we ervaren. 


De arbeidsinspectie komt langs 

Als de arbeidsinspectie langs komt dan wordt er altijd gekeken of het spouwmes op een zaagmachine gemonteerd zit. Het demonteren van een spouwmes geldt als het wegnemen van een beveiliging van een machine en dat is in strijd met de Arbowet. Daar staat een boete op die in de richting komt van het totaalbedrag aan elektrisch handgereedschap dat een goed voorziene eenmanszaak heeft. Niet mis te verstaan dus. Toch gebeurt het vaak dat spouwmessen gedemonteerd worden. Waarom?

Een spouwmes kan in de weg zitten. Voor het zagen van een groef bijvoorbeeld wil je een spouwmes dat niet verder uitsteekt dan het zaagblad. Dat kan, die kan je monteren. Of je kunt het spouwmes iets naar binnen duwen als dat met jouw machine kan - zoals dat bij de betere zaagtafels bijvoorbeeld kan.

Bij een invalcirkelzaag zit het spouwmes in de weg wanneer je een invalsnede wilt maken. Een verend opgehangen spouwmes is daar dus een uitkomst bij, dat kregen alle betere merken dan ook een voor een door de loop van tijd. Maar zelfs dat verende spouwmes werd door een grote groep vaklui als hinderlijk ervaren. En daarom is er door de kwaliteitsmerken gezocht naar een volgende oplossing.

Dit is waar de wegen zich scheiden tussen aan de ene kant onder andere Festool en DeWalt en aan de andere kant onder andere Bosch, Mafell en Mikita. Festool heeft ook op de nieuwe inval cirkelzaag een soort spouwmes. Het wordt anders genoemd, maar op de stand op de beurs wordt het wel als spouwmes verkocht. Bosch, Mafell en Makita daarentegen hebben geen spouwmes. Is dat wel veilig? Mag dat wel? De een zegt van niet, dat ander van wel. Wat is hier aan de hand?




Het filmpje van Festool


Om met Festool te beginnen: op de beurs en per telefoon onderstreept Festool nadrukkelijk dat een spouwmes nodig is om te voorkomen dat een invalcirkelzaag gelanceerd wordt als het hout het zaagblad aan de achterkant vastklemt. Daar hebben ze testen voor gedaan die indrukwekkende filmpjes hebben opgeleverd.

Op het filmpje laten een invalcirkelzaag zonder spouwmes in een stuk hout draaien zien. De zaag wordt niet vastgehouden maar ligt los op het hout. Dan wordt met een hydraulische cilinder het hout dichtgedrukt ter hoogte van de achterkant van het zaagblad: daar waar de tanden het hout in duiken. Zo gauw het hout het zaagblad begint te klemmen wordt de handcirkelzaag letterlijk gelanceerd. De machine vliegt met een indrukwekkende boog door de lucht en komt een meter of wat verderop op de grond terecht. Indrukwekkend. Maar niet op YouTube te vinden - en met een reden en een verhaal.




Bosch blokkeert het Festool filmpje


Bosch heeft geen spouwmes op de invalcirkelzaag. Maar de zaag is wel CE gekeurd en voldoet daarmee dus blijkbaar aan de geldende veiligheidseisen. Het filmpje van Festool suggereerde dat elke invalcirkelzaag zonder spouwmes onveilig is. Daar was Bosch het niet mee eens en daarom trokken ze een blik juristen open een spanden ze in Duitsland een rechtszaak aan tegen Festool. Dan ben je toch wel in het voordeel als je een multinational bent en over goede juristen kunt beschikken. Festool verloor en het filmpje mocht niet meer getoond worden met een Bosch zaag of als Bosch herkenbare zaag erin.

Op een beurs hebben we het filmpje te zien gekregen op de stand van Festool, maar niet met een Bosch machine herkenbaar in beeld. Indrukwekkend maar ook vreemd, want de zaag wordt in de test niet vastgehouden – de zaag staat los op het hout, op de een of andere manier gefixeerd in de diepste invalstand.

Ik werk graag met mijn Festool Dominofrees. Ik vraag me nu af wat mijn Dominofrees zou doen als ik ‘m draaiend en in uitgeschoven stand vast zou zetten en dan het werkstuk een klein beetje heen en weer zou jutteren, zonder dat ik de Dominofrees vasthoud. Ik denk dat de frees dan ook vreemd weg kan slaan. Nee, een test waarbij de machine niet met de hand wordt vastgehouden vind ik eigenlijk een beetje wonderlijk. Maar het levert wel spectaculaire beelden op. 


Elektronische kickback beveiliging

 Spouwmesloze invalcirkelzagen van Bosch, Mafell en Makita hebben een elektronische veiligheidsvoorziening die er voor zorgt dat de zaag niet gelanceerd wordt als het blad vast mocht komen te zitten en je hem in de hand hebt. En van de nieuwe machines met spuwmes, bijvoorbeeld de nieuwe Festool TS55REBQ, denken we dat die ook een dergelijke elektronische beveiliging hebben.

Van belang is dat je de zaag goed vast hebt - wat altijd het geval is als je de machine veilig gebruikt. Stel, het hout klemt de zaag vast aan de achterzijde (aan de voorzijde is geen probleem, dan vreet de zaag zich alleen maar steviger het hout in). Doordat de zaag niet ineens weg kan, je hebt de zaag immers vast, treedt er een piek op in de elektrische belasting. De elektronische beveiliging van de Bosch, Mafell en de Makita zaag schakelt de motor direct uit zo gauw die piek ontstaat. Bij de Festool TS55REBQ is dat, zo denken we, ook het geval. daar zit namelijk ook nieuwe regelelektronica in, die bijvoorbeeld sneller inschakelen na overbelasting toestaat dan bij de oude TS55EBQ die ik zelf heb het geval is.

Klinkt mooi, een elektronische beveiliging - maar hoe is dat nou in het echt?





Don’t try this at home


Tijdens het testen van de handcirkelzagen bij GereedschapPro hebben we - alleen met de spouwmesloze Mafell MT55cc - ook dit veiligheidsmechanisme getest. Ik heb die test persoonlijk uitgevoerd en ik krijg nog steeds een beetje rillingen in mijn armen bij de gedachte. Don’t try this at home dus.

In plaats van het hout dicht te knijpen, wat Festool in het filmpje deed, heb ik de zaag plots en toch wel een beetje fors in de snede gedraaid om de verticale as. Zeg maar naar links uit de snede weg. De zaag draaide daarbij in een balk op volle diepte, op volle snelheid.

Ik had het handvat goed vast en maakte toen ineens een draaiende beweging met mijn pols alsof je een deksel van een jampot losdraait. Daardoor hakten de tanden aan de achterzijde ineens op en in het hout. Een klap en de machine stond stil. Ik heb het in mijn pols gevoeld, even, maar het was meer een forse duw dan een klap.

Omdat ik deze test eng vond - je moet het ook vooral niet nadoen als je er ook maar een beetje aan twijfelt of het goed gaat - was ik extra oplettend. De tijd lijkt dan langzamer te gaan en ik sloeg geloof ik een hartslag over. Conclusie is dat het verhaal waar is: de elektronische beveiliging grijpt in en schakelt de machine uit voordat die gelanceerd wordt en de klap in je pols is niet meer dan een forse duw. En daarna konden we meteen weer verder zagen toen we de machine weer inschakelden. 


Nu nog even (?) de verhalen natrekken… 

Oke - dat wisten we dus - het werkt. Nu maar eens uitzoeken hoe het met de verhalen zit die de ronde doen. Festool verkondigt namelijk dat de Nederlandse Arbeidsinspectie naar eigen inzicht aanvullende eisen mag stellen die bovenop de CE eisen en normen kunnen komen en dat ze daarmee spouwmesloze handcirkelzagen afkeuren. Ook al is er geen sprake van het demonteren van een veiligheidsvoorziening omdat de zaag er af fabriek niet mee is uitgerust.
 



Gesprek met Festool


Eerst maar eens met Festool gepraat op een beurs. Inderdaad: ze verkondigden dit verhaal en lieten me dus ook op de stand het verboden filmpje zien op een laptop, maar zonder Bosch in beeld. Indrukwekkend en een overtuigend verhaal. We twijfelden.




Gesprek met Mafell


Toen Mafell gesproken. Als verwacht verwezen die dit verhaal naar het rijk de fabelen. Als je een beetje Duits kunt lezen, dan is dit een goede weergave van het verhaal van Mafell:
http://www.werkzeugforum.de/SicherersgenohneSpaltkeilMAFELLTauchsgeMT55ccmitKickbackSchutz.4504.0.html.
Maar hoe zit dat dan met die bevoegdheden van de Arbeidsinspectie in Nederland? Daar had Mafell niet echt een antwoord op omdat ze zich nog maar sinds kort serieus op de Nederlandse markt richten en omdat ze soms lijken te denken dat als iets in Duitsland mag, het dus ook in Nederland zou moeten mogen.
 
Mafell heeft ook de tijd voor ons genomen en we hebben met een paar mensen van Mafell over dit onderwerp gesproken. Wat vooral opviel is de overtuiging bij de techneuten van Mafell dat zij top kwaliteit leveren. Hier ontbreekt het eerder aan een goed geolied marketingverhaal dan dat er te veel van zou zijn! Dat vinden we charmant. Maar om te verkopen mogen ze best wat meer van hun verhalen uitdragen, want we willen allemaal graag weten wat er aan top kwaliteit te koop is! Mafell loopt in de marketing duidelijk achter op bijvoorbeeld Festool.
 
Mafell heeft ons uitgebreid uitgelegd hoe het hogere toerental van de MT55cc (en de Bosch, want, zo kan je zelf zien, die komt ook bij Mafell vandaan) en de grote capaciteitsreserve van de CUprex motor ervoor zorgen dat de kracht per zaagtand kleiner is dan bij andere zagen en dat daarmee de kans op een kickback aanzienlijk kleiner is. Bovendien, als er langzaamaan klemming op begint te treden, dan zorgt de capaciteitsreserve ervoor dat er even meer vermogen ter beschikking komt, waarmee het zaagblad zich vrij kan werken. Bij wel plotse inklemming treedt er een piek in de belasting van de motor op die er toe leidt dat de regelelektronica in een oogwenk de motor uitschakelt.
 



Gesprek met de Arbeidsinspectie


Volgende stap was dus een gesprek met de Arbeidsinspectie. Dat was leuk tot mijn verrassing! Ik kreeg na wat zoeken naar het juiste telefoonnummer uiteindelijk iemand aan de lijn waar ik meer dan een uur lang zinnig mee heb gesproken. En ze deden echt super hun best om te helpen, goed was dat. Dank jullie wel - mochten jullie dit lezen.
 
Het verhaal van de arbeidsinspectie kunnen we als volgt samenvatten: inderdaad is het zo dat een arbeidsinspecteur in Nederland de ruimte heeft om zelf aanvullende eisen te stellen. De gedachte is, en die lijkt mij zinnig, dat je niet alles in regels kunt vatten. Om er toch voor de zorgen dat onveilige situaties afgekeurd kunnen worden die niet in de regels te vatten zijn, mag de arbeidsinspecteur daarom zelf situaties beoordelen en daarbij ook aanvullende eisen stellen. Goede zaak, als de arbeidsinspecteur deskundig en bekwaam is. Ik geloof namelijk in vakmanschap en ook inspecties doen is een vak.
 
Lastig wordt het alleen wel als de arbeidsinspectie machines zou afkeuren die wel op de Europese markt zijn toegelaten en waar geen veiligheidsvoorzieningen aan gedemonteerd zijn. Nieuw uit de doos, met CE keurmerk. Hoe zou dat afgekeurd kunnen worden? Over die vraag ben ik dus ruim een uur met de Arbeidsinspectie in gesprek geweest. Conclusie was dat het de mensen van kantoor (ministerie) onaannemelijk leek dat een inspecteur een CE goedgekeurde machine af zou keuren wanneer alle beschermingsmiddelen die bij die machine horen gemonteerd zijn zoals ze horen te zijn gemonteerd. Dat kan dus een machine zonder spouwmes zijn wanneer er bij die machine geen spouwmes hoort te zijn omdat die niet in het ontwerp is opgenomen. Maar helemaal uitsluiten wilden ze het niet.
 
Tot slot vroegen de Arbeidsinspectie aan mij of ik wist welke inspecteur nieuwe invalcirkelzagen zonder spouwmes afkeurt. Dat kon ik niet vertellen, want Festool had me dat niet willen of niet kunnen vertellen op de beurs. Ik wist dat dus niet. Het gesprek met de Arbeidsinspectie eindigde met hun opmerking dat het de mensen op kantoor bij de inspectie niet aannemelijk leek dat een nieuwe CE goedgekeurde zaag in de werkplaats of op de bouwplaats in Nederland zou worden afgekeurd.
 



Tenslotte een gesprek met Bosch


Als laatste heb ik Bosch gebeld. Die hebben als multinational een adequate helpdesk en ik moet zeggen, ze hebben echt hun best gedaan om me goed te helpen. Ze hebben intern navraag gedaan en me teruggebeld met flink wat weloverwogen uitleg. De woorden werden zorgvuldig gekozen merkte ik, maar het kwam allemaal erg oprecht en open over. Af en toe moest ik het gesprek wel even uit de groef van het standaard marketing verhaaltje halen (“maakt u zich geen zorgen menheer, onze machines zijn veilig” – alsof ik daar aan twijfelde), maar dat lukte keer op keer. Ook de mensen van Bosch dus, als jullie dit mochten lezen: bedankt!
 Het verhaal van Bosch komt er op neer dat Bosch in Nederland actief in overleg is met de Arbodienst over hun spouwmesloze invalcirkelzaag. De Arbodienst is op de hoogte van het bestaan op de Nederlandse markt van hun spouwmesloze invalzaag GKT 55 gce. Bosch benadrukt dat de Arbodienst geen bezwaar heeft geuit tegen het gebruik van deze zaag op de Nederlandse markt. Maar Bosch geeft ook aan dat het een grijs gebied blijft zolang de Arbodienst daar geen certificaat van goedkeuring of acceptatie van af heeft gegeven. Dat blijkt niet tot de taak van de Arbodienst te behoren. Daar is de CE namelijk voor. De Bosch zaag heeft, net als alle andere invalcirkelzagen op de markt, een CE goedkeuring. Maar het is en blijft aan de inspecteur om de veiligheid op de werkplek goed of af te keuren. De inspecteur heeft dus het laatste woord. En daarmee blijft er vooralsnog dus nog even een grijs gebied totdat de spouwmesloze invalcirkelzagen wijd en zijd verspreid zijn op de Nederlandse markt en de Arbeidsinspectie intern de inspecteurs op een lijn heeft gezet. Dat is waar Bosch actief aan meewerkt hebben we de indruk. 


Conclusies

 1. De invalcirkelzagen van Bosch, Makita en Mafell zijn zonder spouwmes CE goedgekeurd op grond van meerdere veiligheidscriteria.

2. Een Nederlandse arbeidsinspecteur heeft de bevoegdheid om, met betrekking tot de veiligheid van machines, aanvullende veiligheidseisen te stellen – maar dat is bedoeld voor het afkeuren van onveilige werkomstandigheden die in een meer complexe omgeving kunnen ontstaan en niet voor het naar eigen inzicht afkeuren van nieuwe CE goedgekeurde machines.

3. Het ministerie waaronder de arbeidsinspectie (Arbodienst) valt leek het dan ook onwaarschijnlijk dat een arbeidsinspecteur een CE goedgekeurde invalcirkelzaag, die zonder spouwmes is ontworpen, af zou keuren op het ontbreken van een spouwmes.

4. Bosch is daar zelfs nog iets stelliger in door te stellen dat de Arbodienst de Bosch GKT 55 gce als veilige machine heeft geaccepteerd, zij het dan dat daar nog geen schriftelijke verklaring van beschikbaar is.

5. Waarmee wij tot de conclusie komen dat het verhaal dat de arbeidsinspectie een nieuwe CE goedgekeurde spouwmesloze zaag af zou kunnen keuren een indianenverhaal is. Zolang er feitelijke afkeuring heeft plaatsgevonden blijft het een indianenverhaal (of viswijven praat zo je wil). En als er wel een feitelijke afkeuring plaats zal vinden, dan weten wij zeker dat de juristen van Bosch er klaar voor staan, ook in Nederland.

6. Belangrijkste voor ons zelf is echter de conclusie dat de geteste spouwmesloze invalcirkelzagen naar ons oordeel veilig zijn in het gebruik, ook wanneer je lange balken schulpt en het hout gaat werken en het zaagblad vast mocht worden geklemd. De nieuwste regelelektronica zorgt er namelijk voor dat de machine in een dergelijk geval van piekbelasting razendsnel uitgeschakeld wordt. En dat is wat we willen, want dat pakt de potentieel gevaarlijke situatie in de bron aan: in de motor van de zaag.


Samenvatting 

Voordelen met spouwmes

1. Beperkt het inklemmen van het zaagblad wanneer het hout werkt

2. Kan helpen bij het richten van de zaag wanneer je je zaagsnede in het verlengde van een bestaande snede wilt maken


Voordelen zonder spouwmes

1. Bij zaagbladwissel zit er niets in de weg

2. Geen slepend stukje metaal over je werkstukoppervlak bij invallen

3. De regelelektronica schakelt de motor in een fractie van een seconde uit als er een piekbelasting optreedt. En dat is wat je wil: de motor schakelt uit bij gevaar

4. Bijkomend voordeel van de Bosch en de Mafell is daarbij dat de motoren een hoog toerental hebben gecombineerd met een grote capaciteitsreserve. Dat vergroot de veiligheid.

5. Voor elk in dikte of diameter afwijkend zaagblad zou je formeel een aangepast spouwmes moeten monteren. Dat is in de regel niet te vinden. Heeft jouw machine af fabriek een spouwmes, dan voldoe je bij afwijkende zaagblad dikte of diameter niet aan de feitelijke eisen van de Arbowet. Daar bestaat nou eens geen twijfel over– dan heb je een wel echt probleem met de arbeidsinspectie als die langs komt.




Tot slot


Veiligheid is belangrijk en je vingers wil je (heel) houden. Alle CE houtbewerkingsmachines op de Nederlandse markt moeten CE goedgekeurd zijn. Daarmee worden ze geacht veilig te zijn. Maar uiteindelijk komt het er toch op aan hoe jij met je machine werkt en hoe goed jij er met je hoofd bij blijft, want ook met een goedgekeurde machine kan je vingers afzagen. Zoals ik al op de lagere school leerde: “Denkt aleer gij doende zijt en doende denkt dan nog” (Guido Gezelle)